Γράφει η Χρύσα Κοντογεωργοπούλου
Οι μετόπες του Παρθενώνα, ανάγλυφες πλάκες πάνω από τα δωρικά κιονόκρανα και κάτω από τα αετώματα, φέρουν παραστάσεις μυθικών σκηνών: αμαζονομαχία, κενταυρομαχία, γιγαντομαχία καθώς και σκηνές από τον πόλεμο της Τροίας. Στα θαυμαστά αυτά ανάγλυφα του μεγάλου Φειδία ουδείς μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα: ποιος ο νικητής, ποιος ο ηττημένος; Ο τεράστιος αυτός καλλιτέχνης, θέλησε, μέσω του γλυπτού διακόσμου τους, να μας «στείλει» ένα μήνυμα: ότι σημασία δεν έχει η νίκη ή η ήττα, αλλά ο αγώνας… κι αυτό, διότι η νίκη οδηγεί σε αλαζονεία, ενώ πάντοτε ο νικητής θα γίνει κάποτε και ηττημένος. Διότι όλα αλλάζουν σύμφωνα και με την ηρακλείτεια σκέψη περί του ότι τα πάντα ρει και ουδέν μένει… να το είχε υπ’ όψη του γράφοντας, ο Ηλίας Στόφυλας, όταν το αποτύπωσε στη δεύτερη συλλογή του, με τον υπαινικτικό και βαθιά ειρωνικό τίτλο όραση αβλαβής η μυωπία, ή απλώς να είναι στο DNA του νεαρού ποιητή η σοφία των αρχαίων, ως ωριμότητα που κουβαλά κόντρα στη νιότη του; Ας μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι όσοι θαυμαστοί μαϊστορες δουλεύουν σήμερα στις εργασίες συντήρησης και στήριξης του ναού της Αθηνάς Παρθένου, από τη σχολή της Τήνου προερχόμενοι, καθαρόαιμοι απόγονοι των μαστόρων του Παρθενώνα είναι. Η μεγάλη Τέχνη τους είναι ο μάρτυρας.
Το νόημα αυτό, η σημασία του αγώνα, διατρέχει την Ποίηση του Στόφυλα, και ιδιαιτέρως αυτή τη δεύτερη συλλογή του. Σημασία έχει μόνον αυτό!
Διαβάζοντας αργά όλα τα ποιήματα της καλαίσθητης κι εμπνευσμένης έκδοσης των 24 γραμμάτων με την θαμπή εικόνα στο εξώφυλλο σα μέσα από τζάμι γεμάτο σταγόνες βροχής- ή νάναι δάκρυα μήπως;-. οπτικοποιείται ήδη η διάθεση της συλλογής: βαθιά ειρωνεία και ποιητικός σαρκασμός για τον κυνισμό μιας εποχής που τα κατοικίδια σκυλεύουν τον αφέντη τους. Είναι αβλαβές τελικά το να μη βλέπεις μακριά ή να μη βλέπεις γενικώς… πόσο καθαρή η όραση της τυφλότητας είναι, θα μπορούσα να γράψω εγώ ακολουθώντας το ύφος και το ήθος του Στόφυλα…γλυτώνεις από πολλά, κι αφού οι τάφοι είναι τα νέα υπνωτήρια των αστέγων μπορείς έτσι να ζήσεις… μέσα στον τάφο, στον τάφο σου όπως στο Bab-an-Nasr και το Bab-al-Futuh, στη Νεκρόπολη του Καΐρου… παρά ταύτα, ο ποιητής προτρέπει στη μάχη. Προτρέπει στον αγώνα. Πρώτος ρίχνεται σε αυτόν. Πρώτος γίνεται παράδειγμα, σταυρωμένος ενός καθημερινού Γολγοθά, στιγματισμένου-καθώς φαίνεται- από αιματίδια μιας πληγωμένης παιδικής ηλικίας. Η αφιέρωση στην αρχή του βιβλίου θα μπορούσε να είναι και το πρώτο ποίημα: Στη μητέρα μου-και σε δεύτερο στίχο : για «κείνα που αντέξαμε».. γι’ αυτό όμως κέρδισε την ποίηση: Κύριε, πόσο αδιέξοδο για να βγω στην ποίηση, γράφει, εξομολογούμενος ο ίδιος τις πληγές του.
Ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε πει ότι θα πρέπει να υπάρχει μια θρησκεία για άθεους. Όμως ο Στόφυλας, είναι η πιο ένθεη απόληξη μιας αθεϊας σχεδόν θρησκευτικής: γράφει: εντοιχισμένους θεούς δεν ήθελες; Να κρέμονται στο σαλόνι σου πολυτελώς, σαν της άθεης προσευχής την ευστοχία. όλοι οι ουρανοί, δε βγάζουνε Θεό. Σε άθεο ουρανό ριγμένος, νεοσύλλεκτος παράδεισος./Ψάχνει Χριστό, ψάχνει σταυρό,/γίνεται σταύρωση. Ως ξε-θεωμένος άγγελος, από το ομώνυμο ποίημα, συνεχίζει: Πανάγιος τάφος η ζωή σου,/αειπάρθενος η σπίλωση/κι η προαναγγελθείσα κόλαση/ένας ξε-θεωμένος άγγελος. Αναρωτιέται αν…βιάζεται ο Παράδεισος! Ο Παράδεισος αν βιάζεται, όχι εμείς…Ορκίζομαι να είπω την αλήθεια και μόνο την αλήθεια. Στο Ευαγγέλιο, παρακαλώ. Γιατί; Βιάζεται ο Παράδεισος; Στο ίδιο ιερό βιβλίο ήξερα πως ομνύουν/και οι επίγονοι όλων/των Αγίων Διεφθαρμένων Οικογενειών. Υψώνω τη γροθιά/κι ορκίζομαι στο αίσθημα… κύριε πρόεδρε… κύριοι ένορκοι…. Σεβαστό δικαστήριο… Ζωή συγκλονισμένη».
Τα περισσότερα από τα ποιήματά του κι εδώ, και στην αγαπημένη ΜΕΤΑΘΑΝΑΣΙΑ, είναι προσευχές… προς κι ευχές… Κύριε, θα πεις, έμεινα αστάλακτος. Κύριε, πόσο αδιέξοδο για να βγω στην Ποίηση. Και βέβαια, Θεέ μου, πόσο μπλε ξοδεύεις για να μη σε βλέπουμε, έχει ήδη πει ο Οδ. Ελύτης.
Μια νέα προσευχή, όπως λέει ο ίδιος στη Δευτέρα Απουσία: ΠΡΟΣΔΟΚΩ Ανάσταση νεκρών και της Δευτέρας Απουσίας σου το θαύμα». Μα ναι, ναι, το θαύμα είναι ότι εζήσαμε χωρίς το θάμα, έλεγε η Αγαπημένη του Ποιητή Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ… και συνεχίζει να προσεύχεται …γιατί προσεύχεται έστω κι αν δε το ξέρει, έστω κι αν δε το θέλει… και προς επίρρωσιν των προηγουμένων: οι διάβολοι διαλέγουνε Θεό/και τ’ αξιοσέβαστου ράσου/τα πρώην
-νυν και αεί-
Φιλημένα χέρια.
….Στο πυρ το εξώτερον οι Σωστοί Σταυροί.
Αλλά με άριστα, είπαν, η θητεία σου κάτω απ’ τους Σταυρούς.
Μερικές στιγμές, στίχοι ξεφεύγουν από την Ποίηση, και γίνονται Ιστορία ή γράφουν Ιστορία στην Ποίηση: με αναφορές στην καραντίνα που πέρασε ο πλανήτης: ΤΗ ΜΕΘεπόμενη μέρα, ανήμερα των γενεθλίων μου, μαντρωμένα σπίτια/στελεχώθηκαν με υψηλόβαθμα στοιχειά… είσοδοι και έξοδοι μου έκλειναν τους δρόμους./… και μας δίνει το πρόσταγμα του αγώνα: ξανά απ’ το παράθυρο./ξανά στο χώμα. Να γίνουμε δέντρα,/να ριζώσουμε στης γης το νόημα. Να σβήσω τα κεριά,/ν’ ανάψει ο αιώνας. Εδώ, στων εγκλεισμών τη νέα θέα. Το εγώ, γίνεται εμείς στην Ποίησή του, είμαστε στο εμείς στη συλλογή του Στόφυλα, συνεχίζοντας ή απαντώντας στον Μακρυγιάννη-είμαστε στο εμείς- και στον ευτυχώς ακόμα εν ζωή εμβληματικό ποιητή Τίτο Πατρίκιο, όταν γράφει στο υπέροχο ποίημά του Το πρόβλημα με τις αντωνυμίες
Λέμε εμείς και εννοούμε εγώ
λέμε εσύ και εννοούμε εγώ
λέμε αυτός και εννοούμε πάλι εγώ.
Στην ουσία μόνο με το εγώ
μπορούμε να εννοήσουμε
κάποιον άλλο.
Στην ποίηση του Στόφυλα μόνο με το εμείς μπορούμε να κατανοήσουμε το εγώ. Γιατί δεν υπάρχει εγώ του χωρίς ν ακολουθείται από το εμείς μας: είναι αυτή η αρχαιοελληνική ιδέα του πολιτεύεσθαι, μιας ειλικρινούς μοιρασιάς και δημόσιας ζωής, μακριά από ιδιωτεύσεις. Αυτό κάνει ο Στόφυλας, κυρίως στο Όραση αβλαβής: συνδέεται με το εμείς της αρχαίας Αθήνας… της παιδείας Αγοράς των Αθηναίων εφήβων… Αν οι αρχαίοι νέοι κατανοούσαν τ’ αριστουργήματα των φειδιακών, αετωματικών και μετωπικών γλυπτών, ήταν γιατί είχαν την παιδεία της Αγοράς, γιατί δεν ήταν ιδιώτες, idiots. Τα ποιήματα του Στόφυλα έχουν αυτή την ίδια παιδεία της διατριβής του ποιητή σε σύγχρονες «αρχαίες» Αγορές…μπορεί να ήταν η πλατεία του όμορφου νησιού του, πιθανώς κάποιο παραλιακό μπαράκι, μικρές ή μεγαλύτερες εστίες συνευρέσεων και συνύπαρξης, όπου η φαντασία και το γόνιμο του νου και της ψυχής έπαιρνε ίσως από τους παλαιούς νησιώτες και νησιώτισσες σοφία ζωής, απόσταγμα θυμοσοφίας που θυμίζει τους περιπάτους του Σωκράτη στην αρχαία αγορά της Αθήνας καθώς ενστάλαζε σοφία στους αθηναίους εφήβους. Μας καλεί να αναλάβουμε την ευθύνη αυτού του εμείς λοιπόν, βαθιά μέσα από τα σπλάχνα της αρχαίας γης… σαν ίτε παίδες ελλήνων, ίτε παίδες ανθρώπων, ένας νέος θούριος των φτωχών και των κατατρεγμένων χωρίς κανέναν λαϊκισμό, χωρίς καμία απολύτως παρεκτροπή, όπως το συμπυκνώνει σε τρεις από τους συγκλονιστικότερους στίχους που έχουν γραφτεί στην ελληνική ποίηση: Ραγισμένοι, ενωθείτε! Αφ’ υψηλού, ο πάτος μας καταδικάζει …θα προσέθετα όλου του κόσμου, δίχως αναφορά βέβαια, στο εμβληματικό του αριστερού ριζοσπαστισμού «Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε!». Είμαστε όλοι εμείς, που προδοθήκαμε, που πιστέψαμε, σ’ αυτή τη βασανισμένη γωνιά των αρχών του 21ου αιώνα μας, και που όμως που κάτι περισσεύει στα ασπρόρουχα που κρέμονται στο μπαλκόνι μας, κρόσσια μιας γλώσσας «ξε-θεωμένης», για να χρησιμοποιήσουμε το εύρημά του, που ακολουθεί την ξέφρενη πορεία της κοινωνίας, των κοινωνιών μας. Αναρωτήθηκα αν είναι στρατευμένος. Δε μου άρεσε η λέξη. Την άλλαξα. Στρατιώτης-ποιητής; Ίσως, ειδικά αν θυμηθούμε τον Σαχτούρη: Ο στρατιώτης ποιητής, από τη συλλογή Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο κόσμο:
Δεν ἔχω γράψει ποιήματα
δεν ἔχω γράψει ποιήματα
μόνο σταυρούς
σε μνήματα
καρφώνω
Ἐδῶ και πολλά χρόνια
σαν πλησιάζουν τα Χριστούγεννα
(αὐτός) ὁ νεκρός γεννιέται μέσα μου
δε θέλει δῶρα
δε θέλει χρήματα
πάγο και χρόνια
χιόνια και πάγο
σκισμένα ροῦχα
ἀχνά παπούτσια
ὁ χρυσός νεκρός
θα βγεῖ ἔξω
δεν τον γνωρίζει κανένας
τον ἀλήτη νεκρό
θα κάτσει στο πικρό καφενεῖο
να πιεῖ τον καφέ του
κι ὕστερα πάλι
σε λίγες μέρες
ἥσυχα θα πεθάνει
(ὁ νεκρός)
Άλλωστε, έχει έναν θάνατο μπροστά του..όπως γράφει ο Στόφυλας στην προηγούμενη συλλογή του ΜΕΤΑΘΑΝΑΣΙΑ. Να λιώνεις, η καλύτερη άσκηση…μη λες πως σε αποκλήρωσε η τύχη. Καταλλήλως απροφύλακτος θα ήσουν. VIP μηδενικό. Και πάλι ενθυμούμαστε Μίλτο Σαχτούρη, Ὁ Ἅγιος:
Αὐτός κοιτοῦσε βαθιά
βαθιά
μεσ᾿ στο πηγάδι
το βάθος του
δεν τελείωνε
σε τούτη τη ζωή
οἱ σάρκες ξεκολλούσανε κι ἔπεφταν μία-μία
σε λίγο δε θα τοῦ ἔμενε παρά ὁ σκελετός
Το πῆρα ἀπόφαση — ἔλεγε — το πῆρα πια ἀπόφαση
θα ζήσω μέσα στους πνιγμένους και μέσα στους λεπρούς.
Μα ο Ηλίας ζηλεύει τους πνιγμένους και συνεχίζει τον Λόγο του Σαχτούρη: Ζηλεύω τους πνιγμένους. Ξέρεις τι είναι να έχεις μέσα σου τη θάλασσα;
Και με οριστικά απαγορευμένο τον απόπλου
Έφτιαξα μια μικρή συλλογή σαν περιδέραιο από αυτά τα διαμάντια στίχων που –ξεκάθαρα- ανήκουν στη μεγάλη ποίηση …και που αν, θεωρητικά και μελλοντικά όλα τα βιβλία του καίγονταν κι έμεναν οι παρακάτω στίχοι, θα ήταν ικανοί ν’ αποτελούν αυτόνομα τεκμήρια του έργου του.
Ρίχνει καρέκλες ο θεός
Του καιρού να ξαποστάσει η Ορθοστασία
Σύγχρονοι θαυματοποιοί δεν είν’ τα τραύματα;
Του Σοφοκλέους Αντιγόνη, πολύ νικίειος ειρήνη
Διαγνώστηκα με θάνατο στο τελευταίο στάδιο.
Μεγάλης χωρητικότητας η αποσύνθεση. Κόκαλα σταυρωτά κατά τα σταυρωμένα χέρια. Σώμα σταθερά σ’ εκλόγιμη θέση. Θέλει γερό δόντι το επικρατείας κι άριστη διαμεσολάβηση από καλά στερεωμένες γέφυρες. Είπαμε: της μόνης εκλογής η περιφέρεια κατειλημμένη. Γηπεδούχος η εκτός έδρας αναμέτρηση. Μη τα μπερδεύεις: άλλο γομφίος άλλο νυμφίος. Άλλο εν τω τέλει, άλλο εν τω μέσω. Κανείς δεν επέστρεψε γυρνώντας.
Δεν κουνιέται φύλο. Βαράει προσοχή η αρρενωπότης
Αν Πάντως, αν βάλεις τη σημαία στη βεράντα του σπιτιού, φρόντισε να τη φυλά κι ένα πίτμπουλ ή στη χειρότερη ροτβάιλερ. Πάντα ταυτιζόσουν με τις μεγαλόσωμες ράτσες
-ούνα φάτσα, ούνα ράτσα που λένε-.
Κουτάβι υπάρχει έτσι κι αλλιώς.
Για τ’ άλλα μην ανησυχείς:
Το κατοικίδιό σου σε σκυλεύει
Γνωρίζει ότι ο αγώνας μπορεί να είναι και άγονος, όμως θα τον αγωνισθεί αυτό τον αγώνα, έστω κι αν, σαν άλλη Αντιγόνη, γνωρίζει ότι η συζήτηση με Κρέοντες κανέναν καρπό δε θ’ αποφέρει: γιατί κι αυτός, γνωρίζει ότι ο ουρανός είναι κατειλημμένος-και ίσως κατηργημένος-
Από αργοπέταχτα
Πουλιά πολυθεσίτες….γιατί ο πόνος του είναι άνοιγμα στα μάτια του ζητιάνου τα παγκόσμια… κάποτε αναρωτιέται: Στας Αθήνας υπάρχουν δικασταί;/ Προς τι τα εδώλια σπασμένων ειδώλων;/αδολοφόνητα φαντάσματα/εντός της δικαστικής αιθούσης – ή πλάνης να πω εγώ;-/εκλιπαρούν για καταδίκη. Γίναν τα ισόβια η ελαχίστη των ποινών. Μου ζητήθηκε το γνήσιο της πληγής…αλλά θα αγωνιστεί: αυτός που δεν ολοκλήρωσε ποτέ /ούτε μία του αναπηρία: Ξανά απ’ το παράθυρο/ξανά στο χώμα/να γίνουμε δέντρα,/να ριζώσουμε/στης γης το νόημα./να σβήσω τα κεριά,/ν’ ανάψει ο αιώνας./Εδώ, στων εγκλεισμών τη νέα θέα.
Εδώ «έρχεται» -όχι απρόσκλητος- κι ο Πάμπλο Νερούντα στο Γενικό Άσμα το Κάντο Χενεράλ, ένα είδος ύμνου εθνικού –χωρίς εθνικισμό βεβαίως- της Λατινικής Αμερικής: Κι έρχεται το δέντρο, το δέντρο Της καταιγίδας, το δέντρο του λαού. Από τη γη ανεβαίνουν οι ήρωές του. Όπως τα φύλλα από το χυμό, Κι ο άνεμος θρύβει τα φυλλώματα Της βουερής ανθρωποθάλασσας Ώσπου πέφτει στη γη ξανά. Πρώτοι, βαριοί σπόροι ριγμένοι στα χώματα παραμένετε εκεί, τυφλά αγάλματα, επωάζοντας μέσα στην εχθρική νύχτα την επανάσταση των σταχυών. Ο Νερούντα, θέλει ο λαός να νικήσει. Ο Στόφυλας δε θέλει να νικήσει. Θέλει ν’ αγωνιστεί.
Μια νέα θέα απλώνεται μπροστά μας μέσα από τα ποιήματα του Ηλία Στόφυλα: μια θέα που, παρότι φαινομενικά τους λείπει η φύση, είναι πανταχού παρούσα μ’ ένα αόρατο νήμα να την κρατά: να γίνουμε δέντρα..να ριζώσουμε στης γης το νόημα… το δέντρο της καταιγίδας του χιλιανού ποιητή. Σε αυτό τον παγκόσμιο Θούριο του Στόφυλα, απ’ την Αθήνα ως τη Χιλή, από τις ηρωικές Σπέτσες στα μέρη που φύσηξε τα κεριά του ο Τσε και ο Μπολιβάρ, ωραίοι σαν Έλληνες κατά τον Εγγονόπουλο, για να σβήσουν το κακό και ν’ ανάψουν τον κόσμο…
Λογοπαίγνια, όπως: μακαύριο, με μισώ εαυτό, το πλήγμα του χρόνου, η ΜΕΘ επομένη μέρα, εμφύλια πυρά, παρετυμολογίες-δόξα τω θεώ! Σταχτοποιήθηκαν-τακτοποιήθηκαν ! Αναδεικνύουν τον ποιητή άξιο να δαμάσει το πανέμορφο μα άγριο άτι της γλώσσας καβαλάρη.
Ο Ηλίας Στόφυλας είναι ο Ποιητής των μετοπών του Παρθενώνα.. είναι ο ποιητής του μαχόμενου πόνου. Είναι ο ποιητής του θανάτου που δεν πέθανες… εξάλλου, όπως γράφει στις αόρατες ετυμηγορίες, κάποτε είναι τα σώματα εκτρώματα,/πρωταθλητές μιας νεκροψίας ατυχούς/.Ενός κάποιου επιτελικού θανάτου. Ατυχής η νεκροψία, επιτελικός ο θάνατος …άρα δεν υπάρχει πτώμα. Υπάρχει μόνον ο πτωτικός άνθρωπος.
Βούρκωσα τις λέξεις να μη δω. Εμποδίζονται τα μάτια;
Όχι, δεν εμποδίζονται …για να καταλήξει:
Το τρένο μη λες πως έχασες… ακόμη προλαβαίνεις
Αν γίνεις ο ίδιος τρένο.
Για έναν αγώνα ενάντια στη μοίρα τραγουδά ο Ποιητής… δε μπορεί να χάσεις το τραίνο, αφού ο ίδιος μπορείς να γίνεις τρένο!
Είμαστε τρένα.
Αμ τι νόμιζαν;
Έτσι στην ψύχρα στους εχθρούς μας
Θα παραδινόμασταν;
Δε σφάξανε!
Γι’ αυτό και δε θα γίνουμε θύματα, ανεξαρτήτως του αν θα νικήσουμε ή όχι: θα γίνουμε τραίνα της μεγάλης φυγής, κι ο Ποιητής θ’ αναδειχθεί σε Υπερσιβηρικό της καρδιάς όσων-με κάθε τρόπο, και για κάθε θέμα-αδικούνται! χωρίς καμία Άννα Καρένινα να πέσει στις ράγες του και, χωρίς κανέναν να μπορεί να «παίξει» καλύτερα από αυτό το…τρένο, όλους εμάς δηλαδή, το ρόλο της δικής μας ζωής…η νέα συλλογή του Στόφυλα, «διασχίζει» ήδη, ως άλλος Μέγας Σιβηρικός τη στέπα των καιρών μας!
