Μια κριτική ματιά στο ποίημα «Συναυτουργία» του Αντώνη Ευθυμίου
Γράφει ο Γεώργιος (Λιαδάκης) Ξενίδης,
Φιλόλογος – Ψυχολόγος
Συναυτουργία
Στη σκιά ενός κουνουπιού βρήκαν στραγγισμένο
όλο το αίμα μιας ετοιμόγεννης καρδιάς,
που φυλλορρόησε στις άσπαρτες χούφτες
κάποιας αναβληθείσας άνοιξης.
Εγκυμονούσε το ανοχύρωτο θάμπος της ελπίδας
και τ’ ανήμπορα σκοτάδια των κατασχεμένων ονείρων.
Στη διογκωμένη μήτρα της χώρεσαν όλα τα βλέμματα
που εποπτεύουν την πομπή των Αγίων.
Κανείς δεν θα προσφέρει πια το δάκρυ του
τάμα στο εικόνισμα ενός χαρακωμένου αετού,
ούτε θα φιλήσει έναν κακότεχνο σταυρό
που φύτρωσε στα σκουπίδια της αμαρτίας.
Πόσοι τάχα επιστρέφουν
στις ασβεστωμένες τους πληγές
για να ξεδιψάσουν την ανομβρία τους;
Πόσοι μετρούν την ευτυχία
με το ανάστημα των ψηλωμένων βάθρων;
Όλοι κλαίνε μπροστά σε μια οθόνη
για την αφαίρεση και τη διαίρεση ζωής,
για το λιόφωτο βρεφικό λίκνο
που μαγάρισε η ξεσηκωμένη ενηλικίωση.
Μα όταν τελειώσει το δελτίο προκλήσεων
και γαριάσουν τα μυαλά από το πλύσιμο,
θα ξεχαστεί κι αυτή η ειδεχθής δολοφονία,
γέλιο παιδικό που πνίγηκε σε άδειο ενυδρείο.
Όλοι συνένοχοι, λοιπόν, για την έγερση των πτωμάτων!
Όλοι εμείς, που τεμαχίσαμε τις ένδοξες σημαίες μας
για να γίνουν σελιδοδείκτες στους καζαμίες.
Όλοι εμείς, οι ανυπόδητοι, που υπογράφουμε ανώνυμα
τα έντιτλα καταθετήρια της απουσίας μας.
Αντώνιος Ευθυμίου
*Έπαινος στους 37ους Πανελλήνιους Ποιητικούς Αγώνες Δελφών 2022
Συναυτουργία σημαίνει συμμετοχή, αλλά εδώ ταυτίζεται με την έννοια της συνενοχής. Η απουσία και όχι η παρουσία του ατόμου το καταστούν Συναυτουργό.
Ο ποιητής κατακρίνει και καταδικάζει. Η θέση του καλλιτέχνη στους χαλεπούς καιρούς είναι να καταδικάζει τα κακώς κείμενα της εποχής του και να αφυπνίζει συνειδήσεις. Παραθέτω το μανιφέστο του υπερρεαλιστή Αντρέ Μπρετόν: «Η τέχνη βαδίζει χέρι με χέρι με την κοινωνική επανάσταση. Και οι δύο αποσκοπούν στην υπονόμευση και την καταστροφή της καπιταλιστικής κοινωνίας».
Το ποίημα είναι μια έντονη αποδοκιμασία και καταδίκη της σημερινής κοινωνίας, της αποπροσωποποίησης (η αντιμετώπιση του ανθρώπου ως ένα είδος αντικειμένου και όχι ξεχωριστή και μοναδική προσωπικότητα), της απανθρωποίησης (του ευτελισμού της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας που οδηγούν στην αύξηση της εγκληματικότητας ατόμων ή μιας ομάδας ατόμων, π.χ. η αύξηση των γυναικοτονιών), της υπέρμετρης κατανάλωσης, της υποκρισίας, τόσο στον μακρόκοσμο, όπως θεσμοί (π.χ. δικαιοσύνη), όπως και στον μικρόκοσμο.
Ο ποιητής υπογραμμίζει την κοινωνική ασυμφωνία, δηλαδή την αναντιστοιχία μεταξύ στάσεων, πεποιθήσεων και επιδεικνυόμενης συμπεριφοράς στην παρουσία τρίτων, ενώ τονίζει την επιφανειακή συναισθηματικότητα, δηλαδή την έκφραση συναισθημάτων, όπου το άτομο δεν συναισθάνεται, αλλά καταφεύγει σ’ αυτά για να γίνει αρεστό και υποτάσσεται στις επιταγές και νόρμες της πλειοψηφίας ως προκάλυμμα, εξαιτίας της πλασματικής ασφαλείας. Ο άνθρωπος με τον φόβο της περιθωριοποίησης χάνει την ατομική του ταυτότητα, τα προσωπικά του χαρακτηριστικά και υιοθετεί τρόπους και συμπεριφορές που συνάδουν με τα «πρέπει» της κοινωνικής αποδοχής.
Δεν υπάρχουν προσωπικά κίνητρα στις πράξεις και στόχους των ανθρώπων που θα συντελούσαν στην επιδίωξη της αυτοπραγμάτωσης, της ευεξίας και της ευτυχίας, αλλά βάσει αναφοράς είναι η κοινωνική σύγκριση. Η δημιουργία μιας εικόνας που θα είναι αρεστή και θα επικροτείται. Οι διαπροσωπικές σχέσεις γίνονται μέσο και όχι σκοπός. Επιδίωξη σύναψης φιλίας με άτομα που έχουν υψηλό status και διακρίσεις. Υπάρχει μια τάση απαξίωσης και απόρριψης ατόμων τα οποία δεν τηρούν κάποια κριτήρια, όπως πανεπιστημιακοί τίτλοι σπουδών, δημοτικότητα ή διαφοροποιούνται από τους θεσμούς που επικροτεί και διατηρεί το status quo, όπως η δημιουργία οικογένειας ή ο εθνοκεντρισμός.
Καταδικάζεται ο θεσμός των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και της εξουσίας που αυτά ασκούν. Καταδικάζεται η παθητικότητα και η έλλειψη κριτικής σκέψης και γνωστικής αντίληψης. Τα άτομα ενστερνίζονται ό,τι τούς σερβίρουν τα δελτία ειδήσεων, οι κοινωνικές εκπομπές, τα διαγγέλματα, τα «έκτακτα» δελτία και μέσω αυτών εκφράζουν απόψεις και υιοθετούν ηθικά κριτήρια.
Κάτι ακόμα το οποίο έχει μπει στο στόχαστρο του ποιητή είναι η αναξιοκρατία. Χιλιάδες άνθρωποι με όνειρα, δυνατότητες και πρόθεση παραγκωνίζονται σε ένα πελατειακό σύστημα, όπου προκρίνονται οι αρεστοί των εχόντων την ηγεσία. Από τον χώρο της πολιτικής, τους εκπροσώπους της εκπαίδευσης, την ηγεσία στην αγορά εργασίας. Μια προώθηση καθαρών συμφερόντων. Πόσο τα συμφέροντα μπορεί να είναι καθαρά δεν ξέρω.
Φτάνοντας στο τέλος του ποιήματος βλέπουμε τον τίτλο. Το πώς η αδιαφορία μας, η έλλειψη φιλοκοινωνικής συμπεριφοράς, η επίδοση σε έναν αγώνα επιβίωσης, έντονου ανταγωνισμού διαβίωσης, ο στρουθοκαμηλισμός και η ευκαιροκρατία, μας κάνει συνδημιουργούς στο πρόβλημα. Η απώλεια ανθρώπινης ζωής ή ζωών, τα εγκλήματα του πολέμου, η διαφθορά, εμφανίζονται ως τίτλοι στα κανάλια ειδήσεων και γίνονται ήσσονος σημασίας καθώς προβάλλονται ως προβλήματα κάποιες καταστάσεις, όπως η ακρίβεια και η ενεργειακή κρίση.
Και ο νεκροί ενός πολέμου μεταξύ δύο χωρών, είναι απλά ένας αριθμός και τι κρίμα! Αύριο θα αλλάξει το νούμερο πάλι, τι κρίμα! Αλλά είναι θέλημα θεού και συμφέροντα κρατών. Εγω; Τι να κάνω; Εγώ κοιτάω τη δουλειά μου. Δεν μπορώ να κάνω κάτι. Προχθές άλλη μια έφηβη δολοφονήθηκε. Ε θα προκάλεσε σίγουρα. Δεν μπορεί να την σκότωσε ο άλλος, έτσι; Ε και στο κάτω κάτω άντρας είναι, ξέφυγε και έχασε τον έλεγχο. Μας έχουν πρήξει με αυτήν που σκότωσε τα παιδιά της. Αφού είναι τρελή, γιατί δεν την βάζουν στο τρελοκομείο; Με τους τρελούς θα ασχολούμαστε; Διαδήλωση για την μνήμη του Ζακ λέει. Από αλήτες παλιόπαιδα. Τι δουλειά είχε στο μαγαζί του ανθρώπου το πρεζάκι; Καλά να πάθει η πουστάρα. Έχω και γω φίλους παντρεμένους, αξιοπρεπείς που πάνε με άντρες, αλλά δεν το ξεφωνίζουν.
Έρχεται δύσκολος χειμώνας λένε στις ειδήσεις. Με τον Φύσσα θα ασχολιόμαστε; Τα ‘θελε και τα ‘παθε. Αν κοίταζε τη δουλειά του θα ζούσε. Μακριά από μας. Με λένε αναίσθητο, μα τι κάνω; Εγώ κοιτάω τη δουλειά μου κρίμα δεν λέω, αλλά να πρόσεχαν. Αν υπήρχε πρόβλημα θα το λέγαν στις ειδήσεις. Τις ακούω συνέχεια. Πέρασε ένας μήνας. Μαζί με τα υπόλοιπα νέα προς το τέλος υπάρχει μια τραγική είδηση. Τριανταενάχρονος έδωσε τέλος στη ζωή του. Υπερβολική δόση χαπιών. Λένε πως είχε κάνει απόπειρα στο παρελθόν και αντιμετώπιζε χρόνια κατάθλιψη. Τον καημένο, πόσο νέος. Αλλά ήταν ψυχοασθενής, συνήθως εκεί καταλήγουν. Τι να κάνουμε; Τίποτα. Ας τον συγχωρέσει ο Θεός, αμαρτία η αυτοκτονία. Πώς θα μπορούσα να τον βοηθήσω; Συμβαίνουν αυτά… έχουμε σοβαρότερα προβλήματα… έρχεται χειμώνας. Δύσκολος χειμώνας.
